Często w mediach słyszy się o sprawach sądowych dotyczących dóbr osobistych. Ktoś czuje się zniesławiony wypowiedziami innej osoby czy artykułem w prasie i dochodzi przysługujących mu roszczeń. Czym więc są te dobra osobiste i jak można je chronić?

Na początek ciekawostka. Przepisy nie zawierają żadnej definicji dóbr osobistych. Znajdziemy w nich natomiast przykładowe wyliczenie, które wymienia takie dobra jak zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość. Są to więc pewne skonkretyzowane wartości, dobra o charakterze niematerialnym, cenione powszechnie w naszej kulturze i społeczeństwie. Wyliczenie zawarte w przepisach nie ma charakteru zamkniętego. Nic nie stoi na przeszkodzie w nazwaniu i sformułowaniu nowych dóbr osobistych. W dużej mierze intuicyjnie wyczuwa się też jakie wartości mogą być zaliczone do tej kategorii oraz kiedy są one naruszane.

Bardzo częstym naruszeniem dóbr osobistych są nieprawdziwe sformułowania dotyczące innej osoby, przedstawiające ją w fałszywym i negatywnym świetle. Przykładów jest jednak znacznie więcej – otwieranie i czytanie cudzych listów (wiadomości e-mail), nielegalne publikowanie zdjęcia z naszym wizerunkiem, obraza uczuć religijnych, doprowadzenie do pogorszenia stanu zdrowia wskutek wypadku samochodowego, zbezczeszczenie grobu bliskiej osoby.

Podstawą odpowiedzialności za naruszenie dób osobistych jest bezprawność działania, które godzi w te dobra. Z bezprawnością mamy do czynienia wówczas, gdy zachowanie skierowane przeciwko dobru osobistemu, realizowane przez określoną osobę, w określonej sytuacji, nie ma swojej podstawy w obowiązujących przepisach prawa. Przykładowo opublikowanie wizerunku poszukiwanego przestępcy w liście gończym, pomimo oczywistego braku jego zgody na taką publikację, ma swoje umocowanie w przepisach, a tym samym nie jest bezprawne. Podobnie, choć wolność jest dobrem osobistym, to jednak zamknięcie skazanego w więzieniu na podstawie prawomocnego wyroku sądu, nie narusza dóbr osobistych tej osoby.

Czego może domagać się osoba, której dobra osobiste są zagrożone lub naruszone? Jeżeli do naruszenia jeszcze nie doszło, możemy domagać się zaprzestania działania, które zagraża naszym dobrom osobistym. Gdy natomiast dobra osobiste zostały już naruszone, można domagać się podjęcia czynności prowadzonych do usunięcia jego skutków, w szczególności złożenia oświadczenia w odpowiedniej treści i formie (znane „przeprosiny” publikowane w gazetach). Jeżeli wskutek naruszenia dóbr osobistych doszło do powstania szkody, można domagać się naprawienia jej na ogólnych zasadach. Wreszcie osoba, której dobro osobiste zostało naruszone, może żądać przyznania jej zadośćuczynienia lub zasądzenia odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny. Katalog uprawnień jest więc rozległy. Możemy je realizować poprzez wytoczenie powództwa przed właściwym sądem.

Warto pamiętać, że zachowania godzące w dobra osobiste, nierzadko stanowią równocześnie realizację czynów zabronionych, opisanych w Kodeksie karnym. Można więc – niezależnie od dochodzenia roszczeń na drodze cywilnej – złożyć także zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, aby doprowadzić do ukarania sprawcy negatywnych zachowań. Działania naruszające dobra osobiste mogą też skutkować powstaniem równolegle roszczeń wynikających z innych przepisów, w szczególności chroniących prawa autorskie i prawa pokrewne.

Czy rozważali Państwo już kiedyś wystąpienie na drogę sądową w sprawie ochrony swoich dóbr osobistych?

adw. Artur Piwowarczyk

Podstawa prawna: art. 23-24 k.c., art. 448 k.c.