Każdy z nas może stanąć w obliczu uzyskania spadku, czy to w drodze dziedziczenia ustawowego czy też na podstawie testamentu. W sytuacji, gdy znajdziemy się w kręgu spadkobierców, możemy w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o powołaniu do spadku, złożyć oświadczenie o jego prostym przyjęciu, odrzuceniu go bądź tzw. przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza. Dzisiaj wpis przybliżający tę ostatnią sytuację.
Jako wprowadzenie wskazać trzeba, że omawiany sposób dziedziczenia może nabierać coraz większego znaczenia, z uwagi na drobną redakcyjnie, ale zarazem doniosłą zmianę w Kodeksie cywilnym. Otóż w stosunku do spadkodawców, którzy zmarli w dniu 18 października 2015 r. oraz po tej dacie, brak oświadczenia spadkobiercy co do nabycia spadku, w ustawowym terminie, uznaje się za przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Zmiana ta jest bez wątpienia bardzo korzystna. Dziedziczenie w tej formie ogranicza bowiem odpowiedzialność za długi spadkowe (np. za niespłacone przez zmarłego kredyty).
Jak reguluje to przepis art. 1031 § 2 Kodeksu cywilnego, w przypadku dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Innymi słowy, za długi odpowiada tylko w takiej wysokości, jak uzyskane przez niego aktywa wchodzące w skład spadku. Jeżeli więc spadkodawca uzyskał w drodze dziedziczenia spadek o wartości 10.000 zł, to odpowiada za długi spadkowe także do tej kwoty. W najgorszej więc sytuacji, w następstwie dziedziczenia „wyjdzie na zero”. Warunkiem takiego rozwiązania jest rzetelne sporządzenie wykazu lub spisu inwentarza. Podstępne pominięcie w nim pewnych aktywów lub pasywów, wyłączać będzie ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, może złożyć w sądzie albo przed notariuszem wykaz inwentarza, sporządzony przez siebie. W przypadku wykazu składanego w sądzie, należy zastosować formularz według wzoru ustalonego w rozporządzeniu ministra. W wykazie inwentarza – z należytą starannością – ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen, a także długi spadkowe i ich wysokość. Wszystkie te wartości określa się na chwilę otwarcia spadku (dzień śmierci spadkodawcy).
Jeżeli wysokość długów spadkowych jest wyższa od wartości uzyskanych składników majątkowych, długi te powinny być spłacone proporcjonalnie w stosunku do wszystkich wierzycieli. Warto pamiętać, że spadkobierca, który spłacił niektóre długi spadkowe, nie wiedząc o innych i zachował przy tym należytą staranność, ponosi odpowiedzialność za niespłacone i nieznane mu wcześniej długi, tylko do różnicy między wartością aktywów spadku a wysokością spłaconych już długów. Jeżeli jednak spłacił on niektóre długi wiedząc o innych lub mogąc się o nich dowiedzieć przy starannym działaniu, ponosi zwiększoną odpowiedzialność – ponad aktywa spadku – ale w takim zakresie, w jakim musiałby pokryć długi niespłacone, gdyby wszystkie zobowiązania spłacał należycie. Należy zwrócić uwagę, że spadkobierca nie może zasłaniać się brakiem wiedzy o treści wykazu inwentarza, sporządzonego przez innego spadkodawcę lub inną uprawnioną osobę.
Podsumowując, dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza może być dla spadkobiercy korzystne. Konieczne jest jednak dołożenie starań o rzetelne ustalenie wszystkich składników spadku oraz długów po zmarłym spadkodawcy.
adw. Artur Piwowarczyk